Może rozwijać się skrycie lub wybuchnąć nagle: CELIAKIA

Czy celiakia może rozwinąć się w wieku dorosłym?

Grażyna Konińska: Tak, choroba może się rozwinąć w każdym wieku. Celiakia, inaczej choroba trzewna, jest to schorzenie o podłożu genetycznym, wywołane nieprawidłową odpowiedzią układu odpornościowego organizmu na spożywany gluten, czyli białko zawarte w zbożach pszenicy, życie, jęczmieniu. U chorych na celiakię spożywanie produktów zawierających gluten wywołuje stan zapalny. Prowadzi on do zniszczenia kosmków jelita cienkiego - maleńkich wypustek pokrywających błonę śluzową, odpowiedzialnych za wchłanianie substancji odżywczych z pokarmu do krwioobiegu. W efekcie dochodzi do niedożywienia organizmu, co prowadzi do wystąpienia różnorodnych objawów. Na rozwój celiakii ma wpływ wiele czynników, tj. genetyczne, immunologiczne oraz środowiskowe. Wielu chorych nie wie, że celiakia jest przyczyną ich dolegliwości, ponieważ często daje objawy, które można przypisać innym schorzeniom.

To jakie są objawy celiakii w wieku dorosłym?

Celiakia u każdego może przebiegać inaczej. U dorosłych często rozwija się skrycie. Kiedyś uważano, że charakterystycznymi symptomami choroby są biegunki, wzdęcia, bóle brzucha. Tymczasem celiakia daje także objawy ze strony skóry oraz układów nerwowego, krwiotwórczego, moczowo-płciowego i mięśniowo-szkieletowego. Niejednokrotnie objawy jelitowe są nieobecne lub są słabo wyrażone. Zamiast tego organizm wysyła nietypowe sygnały co utrudnia postawienie diagnozy. Również nasilenie objawów celiakii bywa różne, od łagodnego osłabienia, przez bóle kostno-stawowe, uporczywe migreny, zapalenie jamy ustnej aż do przewlekłej biegunki ze znaczna utratą masy ciała i poważnych zmian neurologicznych.

A czy diagnoza w wieku dorosłym oznacza, że choroba i tak rozwijała się wcześniej, ale nie była zdiagnozowana?

Celiakia obecnie często rozpoznawana jest w wieku dorosłym i nawet podeszłym. Jest to nietypowa choroba, o wielu obliczach. Wśród osób nowo zdiagnozowanych są osoby które twierdzą, że od dziecka miały objawy, lecz ze względu na ich słabe nasilenie chorobą nie były wcześniej diagnozowane. Jak się okazuje są też osoby u których choroba „wybuchła” nagle, z dnia na dzień. Takim czynnikiem wyzwalającym może być np. ciąża, infekcja jelitowa, zabieg chirurgiczny, a nawet bardzo silny stres.

Jakie mogą być skutki nieleczenia celiakii?

Jak dotąd jedyną skuteczną metodą leczenia jest ścisłe przestrzeganie diety bezglutenowej. Gdy celiakia nie jest leczona dietą, mogą pojawić się powikłania: m.in. anemia, przedwczesna osteoporoza, obniżenie płodności, poronienia, zaburzenia psychiczne i neurologiczne: np. drażliwość, apatia, stany depresyjne, pogorszenie koordynacji ruchów kończyn, zwłaszcza górnych, osłabienie mięśni, neuropatia obwodowa, ataksja, padaczka. Mogą pojawić się inne choroby autoimmunologiczne, np. niedoczynność tarczycy, reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie wątroby, nieswoiste zapalenie jelit. Brak właściwej diagnozy i wprowadzenia restrykcyjnej diety bezglutenowej, znacznie zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów jelita cienkiego.

Czy są leki na celiakię?

Jak dotąd nie ma leku, który można zapisać chorym na celiakię. Pełnię zdrowia przywróci im tylko dieta bezglutenowa. Trzeba jej pilnować przez całe życie, ponieważ celiakia nigdy nie mija. Raz wyzwolona choroba pozostaje w uśpieniu i jeśli ponownie zaczniemy jeść gluten, to musimy liczyć się z jej przebudzeniem. Czasem poza dietą bezglutenową lekarz zaleca witaminy i mikroelementy. Jeżeli choroba ma ciężki przebieg, stosuje się leki sterydowe. Celiakii nie wolno bagatelizować, nieleczona prowadzi do poważnych powikłań.

Czy celiakia jest chorobą dziedziczną?

Celiakia jest chorobą o podłożu genetycznym i występuje u osób predysponowanych, z pewnymi antygenami zgodności tkankowej (HLA-DQ2 i HLA-DQ8). Badanie genetyczne na obecność genów HLA-DQ2/DQ8 jest szczególnie istotne w przypadku krewnych osób chorych na celiakię, ponieważ pozwala ocenić ryzyko zachorowania. Szacuje się, że ryzyko wystąpienia celiakii u potomstwa wynosi ok. 20 proc. i zwiększa się w przypadku, gdy obydwoje z rodziców chorują.
Negatywny wynik badania genetycznego (na 99 proc.) pozwala wykluczyć celiakię. Jak się jednak okazuje, obecność genów HLA wcale nie musi świadczyć o chorobie. Geny te występują u ok. 30 proc. populacji, a jak wynika z badań, choroba rozwinie się tylko u pewnego procenta osób posiadających geny HLA. U osób, które mają predyspozycje genetyczne, celiakia może ujawnić się w każdym wieku. Obecnie najczęściej rozpoznawana jest u kobiet pomiędzy 30. a 50. rokiem życia.

Jakie badania należy wykonać, do którego lekarza się zgłosić, jeśli podejrzewamy u siebie celiakię?

W przypadku gdy podejrzewamy u siebie celiakię, powinniśmy udać się na wizytę do lekarza gastrologa. Na podstawie zleconych badań specjalista będzie mógł postawić właściwą diagnozę. Bardzo ważny jest dokładny wywiad. U dorosłych chorobę trzewną rozpoznajemy na podstawie objawów, obecności swoistych przeciwciał (przeciwko transglutaminazie ew. przeciwko endomyzjum lub deamidowanym peptydom gliadyny), obecności typowych zmian histopatologicznych w błonie śluzowej dwunastnicy i poprawie po włączeniu diety bezglutenowej. Obecność przeciwciał z dużym prawdopodobieństwem świadczy chorobie. Ale dopiero biopsja jelita cienkiego, oceniająca stopień zaniku kosmków może całkowicie potwierdzić celiakię.

Jakie produkty powinny spożywać osoby mające celiakię, a czego powinny się wystrzegać?

Osoby mające celiakię powinny wystrzegać się glutenu. Najwięcej jest go w tych produktach, których składnikiem jest pszenica, żyto, jęczmień lub zwykły owies takich jak pieczywo, kasze makarony, pierogi, naleśniki ciasta, kawy zbożowe, piwa itp. Niełatwo go wyeliminować z diety, ponieważ jest składnikiem często dodawanym do gotowej żywności. Gluten może występować w słodyczach, lodach, budyniach, wędlinach, jogurtach, serach, chipsach, ketchupach, kostkach bulionowych, a nawet lekach. Dlatego robiąc zakupy szczególną uwagę powinniśmy zwracać na etykiety i czytać skład produktów. Najlepiej kupować produkty od sprawdzonych firm, które oferują bezglutenowe produkty. Bezglutenowe zakupy ułatwia symbol Przekreślonego Kłosa. Licencjonowany symbol Przekreślonego Kłosa umieszczony na produkcie oznacza, że jest to produkt bezpieczny, gdyż jego producent spełnia szereg wymogów dotyczących produkcji bezglutenowej. Stanowi to jasny przekaz dla konsumenta: „mogę kupić ten produkt bez czytania etykiety, mogę mu zaufać”. Jedną z pierwszych firm wędliniarskich która zauważyła potrzeby osób na diecie bezglutenowej była firma Konspol.

Jaka jest różnica między nietolerancją glutenu a celiakią?

Nadwrażliwością na gluten określamy te przypadki nietolerancji glutenu, w których w oparciu o badania diagnostyczne wykluczono celiakię (negatywny wynik przeciwciał) oraz alergię na pszenicę (brak podwyższonego stężenia IgE) oraz w których praktycznie brak jest zaniku kosmków jelitowych (Marsh 0 lub 1), a pomimo tego spożycie glutenu (najlepiej sprawdzone podczas prowokacji) powoduje niepożądane objawy u pacjenta. Nadwrażliwość na gluten dotyczy głównie osób dorosłych, u których występuje brak zależności genetycznej – pacjent może, lecz nie musi mieć HLA-DQ2/DQ8. U niektórych pacjentów możliwa jest obecność przeciwciał antygliadynowych AGA (w klasie IgA i/lub IgG). W tym przypadku dominują objawy gastryczne: wzdęcia, bóle brzucha, biegunki. Mogą też wystąpić migreny, bóle stawów, mięśni. Symptomy pojawiają się szybko, zwykle w ciągu kilku dni lub godzin po spożyciu żywności zawierającej gluten. Z uwagi na fakt, że nie istnieją na razie specyficzne markery wykrywające nadwrażliwość na gluten, diagnoza choroby musi opierać się na kryteriach klinicznych i obserwacji pacjenta po ponownym wprowadzeniu glutenu (prowokacja) podczas stosowania diety bezglutenowej. Wstępne badania amerykańskie wskazują, że zaburzenie to może dotyczyć kilku procent populacji.