Eksperci: zamiast „prób i błędów” leczenie „skrojone na miarę”

Minister zdrowia Konstanty Radziwiłł powiedział, że trzeba będzie opracować w medycynie nowe wytyczne i standardy postępowania wykorzystujące najnowsze osiągnięcie biologii molekularnej. - Nie tworzymy nowych reguł, jedynie sięgamy głębiej do poziomu molekularnego, żeby uzyskać lepsze efekty leczenia - podkreślił.

Jego zdaniem, medycyna personalizowana jest współczesnym rozwinięciem idei Hipokratesa, według której konkretny cierpiący człowiek jest ważniejszy niż sama choroba. - Jako lekarze początkowo posługiwaliśmy się intuicją, później powstała medycyna oparta na faktach, teraz sięgamy do cech genetycznych, od których również zależą efekty leczenia – dodał Radziwiłł.

Prof. Jacek Jassem z Międzynarodowego Forum Medycyny Personalizowanej powiedział, że główną ideą tej medycyny jest zastosowanie właściwej profilaktyki i najlepszego leczenia w najbardziej odpowiednim czasie. - Medycyna personalizowana największe zastosowanie ma w onkologii, ale coraz częściej wykorzystuje się ją w kardiologii, reumatologii i neurologii – dodał.

Według zastępcy dyrektora ds. nauki Centrum Onkologii w Warszawie, prof. Janusza A. Siedleckiego, przełom nastąpił w latach 90. XX w., gdy dzięki postępowi w biologii molekularnej zaczęto wykrywać zaburzenia i mutacje genetyczne sprzyjające rozwojowi nowotworów i innych schorzeń. Dzięki tamtym odkryciom przed ponad 10 laty zaczęto wprowadzać leki ukierunkowane molekularnie.

- Są to leki o całkowicie odmiennych mechanizmach działania, bezpieczniejsze w użyciu i w dłuższym okresie bardziej również opłacalne – powiedział prezes Polskiego Towarzystwa Medycyny Personalizowanej prof. Zbigniew Gaciong. Wpływają one na wysyłane przez komórki sygnały molekularne. Na przykład powodują, że komórki nowotworowe dzielą się w nieskończoność. Odkrycie takiego sygnału pozwala opracować lek, który może go hamować i powstrzymać progresję choroby nowotworowej.

Tak działające leki są już stosowane m.in. u chorych na raka piersi (zaburzenia genu HER2), niedrobnokomórkowego raka płuca (mutacja w genie EGFR), czerniaka (BRAF) oraz raka jelita grubego (KRAS). W Stanach Zjednoczonych na tego rodzaju terapie personalizowane przypada już ponad 20 proc. wszystkich zatwierdzanych nowych leków.

- Kłopot polega na tym, że w komórkach jest bardzo dużo sygnałów molekularnych, a potrafimy wpływać tylko na niektóre z nich – podkreślił prof. Siedlecki. Z tego powodu niektórym chorym z zaawansowaną chorobą nowotworową można przedłużyć życie, natomiast na ogół nie można ich już wyleczyć.

Konsultant krajowy w dziedzinie onkologii klinicznej prof. Maciej Krzakowski podkreślił, że leczenie ukierunkowane pozwala lepiej dobrać terapię do konkretnego pacjenta. Trzeba tylko zbadać, jakie występują u niego zaburzenia genetyczne. Dawniej stosowano tę samą terapię u wszystkich chorych z danych typem nowotworu, jednak u niektórych pacjentów ona nie działa lub była niedostateczna. Posługując się metodą „prób i błędów” trzeba wtedy zmieniać leczenie.

- Medycyna personalizowana polega również na tym, że u tego samego pacjenta oprócz nowych leków można zastosować różne metody leczenia, trzeba tylko odpowiednio je do niego dobrać – powiedział prof. Lucjan Wyrwicz z Centrum Onkologii w Warszawie. Jako przykład podał leczenie zaawansowanego raka odbytu, w którym stosowana jest chirurgia, chemioterapia i radioterapia. W jednym ze schematów tej terapii stosowanym już w Polsce leczenie napromienianiem może być skrócone z pięciu tygodni do pięciu dni.

Medycyna personalizowana pomaga również wcześniej wykrywać nowotwory, jeszcze w fazie przedinwazyjnej, kiedy leczenie jest najbardziej skuteczne. Coraz częściej wykorzystywane są do tego tzw. biomarkery, czyli białka, których poziom we krwi rośnie, gdy rozwija się nowotwór. W przyszłości testy krwi będę wykorzystywane w badaniach przesiewowych wykonywanych u ludzi zdrowych, którzy nie mają jeszcze objawów choroby.

Stosowane jest leczenie prewencyjne u kobiet z mutacją w genach BRCA1 i BRCA2, zwiększających ryzyko zachorowania na raka piersi raz jajnika. Polega ono na usunięcie zdrowego jeszcze narządu zanim rozwinie się w nim nowotwór złośliwy. Na takie operacje – usunięcia obu piersi oraz jajników - zdecydowała się amerykańska aktorka Angelina Jolie.

Polska Koalicja Medycyny Personalizowanej opublikowała na konferencji deklarację, w które podkreśla, że potrzebne są zmiany legislacyjne, które mogą ułatwić wprowadzanie najnowszych osiągnięć diagnostyki molekularnej i terapii personalizowanych.