Ponad jedna czwarta Polaków umiera na raka. Jak się przed nim uchronić? Lekarze podpowiadają

Nowotwory to zmora XXI wieku. Należą do chorób cywilizacyjnych

Rak jest drugą po chorobach układu krążenia przyczyną śmierci w Polsce. Rocznie z tego powodu umiera ponad 100 tys. osób - to ponad jedna czwarta wszystkich zgonów. Jak wynika z danych Krajowego Rejestru Nowotworów z rakiem walczy ok. 1,17 mln Polaków, a liczba nowych przypadków w skali roku to prawie 170 tys.

Jakie typy raka są wśród Polaków najbardziej powszechne? U mężczyzn to rak prostaty, a u kobiet – rak piersi. Na kolejnych miejscach znalazł się nowotwór płuc i jelita grubego, tu bez rozróżnienia na płeć.

Na świecie, według danych WHO, w 2022 roku najczęściej spotykany był rak płuc - 2,5 mln przypadków, potem rak piersi i rak jelita, prostaty oraz żołądka. Rak płuc odpowiada też za najwięcej zgonów - 1,8 mln ludzi globalnie zmarło z powodu tej choroby.

Naukowcy wskazują na kilka czynników wpływających na oczekiwany wzrost zachorowań na nowotwory, takie jak otyłość, palenie tytoniu i spożywanie alkoholu, a także czynniki środowiskowe, takie jak zanieczyszczenie powietrza.

Skąd bierze się rak? Winne geny i styl życia

W przypadku raka nasze obciążenie mogą stanowić czynniki genetyczne, ale też środowiskowe i nieodpowiedni styl życia. Osoby, u których w rodzinie występowały problemy onkologiczne, powinny być wyjątkowo czujne pod tym kątem i zadbać o profilaktykę i badania kontrolne.

Choroby nowotworowe rozwijają się pod wpływem uszkodzeń materiału genetycznego (DNA), które powstają na skutek oddziaływania na komórkę czynników zewnętrznych np. promieniowania słonecznego, czy palenia papierosów. Aby zdrowa komórka przeobraziła się w komórkę nowotworową, potrzeba kilku mutacji genowych.

- Pamiętajmy, że nie każda zmiana musi oznaczać powstanie nowotworu złośliwego. Niektóre nowotwory mogą być dziedziczone poprzez przekazanie mutacji w wybranych genach, ale zdrowy tryb życia pozwala nam zmniejszyć ilość uszkodzeń w DNA - tłumaczy w serwisie immuno-onkologia.pl dr n. med. Maciej Hamankiewicz, ordynator Oddziału Chorób Wewnętrznych Szpitala św. Elżbiety, Grupa American Heart of Poland.

W jaki sposób można zmniejszyć ryzyko zachorowania? Rak lubi złą dietę, nadwagę i stres

Lekarze nie mają wątpliwości - nasze zdrowie możemy chronić przed rakiem wprowadzając zmiany w codziennych nawykach i w stylu życia. Kluczowa jest zdrowa, zrównoważona dieta i aktywność fizyczna.

Na naszym stole powinny znajdować się jak najczęściej warzywa i owoce oraz nienasycone kwasy tłuszczowe np. awokado, dynia, oliwki, oliwa z oliwek, orzechy, ziarna słonecznika. Te produkty mają działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Wzbogaćmy je o ryby, jaja oraz chude mięso i zapomnijmy o słodyczach, produktach solonych i wysoko przetworzonej żywności.

Warto pilnować wagi, bo u osób z nadwagą wzrasta ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, nerki, trzustki oraz przełyku. Starajmy się nie tylko jeść produkty z naturalnym składem, ale i używać podobnych kosmetyków oraz stosować kremy z filtrem, które ochronią nas przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych.

Ważny w przeciwnowotworowym stylu życia jest także ruch. Eksperci zalecają minimum 150 minut tygodniowo umiarkowanych ćwiczeń fizycznych. Jeśli chcemy uchronić się przed rakiem, niezbędna jest rezygnacja z używek, takich jak palenie papierosów czy spożywanie alkoholu. Palenie sprzyja zmianom nowotworowym nie tylko w płucach, ale również w jamie ustnej, trzustce, pęcherzu moczowym, wątrobie, nerkach i szyjki macicy.

Jeśli chcemy wzmocnić organizm, to pamiętajmy, że na naszą odporność wpływa także stres. Zwłaszcza długotrwały, przewlekły stres znacznie osłabia działanie naszego systemu immunologicznego. Ważna jest też odpowiednia ilość snu, podczas którego organizm wypoczywa i się regeneruje.

Jakie badania warto wykonywać, by wcześnie "wyłapać" raka?

W leczeniu nowotworów duże znaczenie ma czas - wczesne wykrycie zmian nowotworowych daje nam duże szanse na wyleczenie. Dlatego warto się badać, tym bardziej, że niektóre choroby onkologiczne mogą się rozwijać bezobjawowo nawet przez dekadę - należy do nich np. rak jelita grubego.

Dlatego, zgodnie z radami ekspertów, raz do roku powinniśmy wykonać kontrolne badania krwi i moczu, a co pięć lat – USG jamy brzusznej oraz RTG klatki piersiowej. Dla kobiet bardzo ważne są odbywanie co najmniej raz w roku wizyty u ginekologa i wykonanie cytologii oraz USG narządów rodnych, USG piersi i mammografii.

Po 40. roku życia do kalendarza warto wpisać badanie serca - EKG co trzy lata i gastroskopię raz na pięć lat. Dodatkowo u mężczyzn niezbędne jest badanie prostaty. Oprócz morfologii krwi warto także wykonać badanie na krew utajoną w kale, które pomaga wykryć zmiany nowotworowe w obrębie jelita grubego.

Badania to nie wszystko. Samokontrola i szczepionki pomogą nam ustrzec się raka

My sami najlepiej znamy nasze ciało, więc łatwiej nam zaobserwować nietypowe zmiany i sygnały, które nam wysyła. Dlatego tak ważna jest samokontrola i obserwowanie reakcji naszego organizmu.

Często pierwsze objawy raka zrzucamy na karb zmęczenia, a taki stan bez konkretnej przyczyny powinien nas zaniepokoić. Warto pod prysznicem czy w kąpieli zadbać o samobadanie piersi i przyjrzeć się znamionom na skórze. U mężczyzn istotny jest samobadanie jąder raz w miesiącu.

Co jeszcze pomaga w profilaktyce raka? Szczepionki. Szczepienie przeciwko HPV (wirusom brodawczaka ludzkiego) i wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (HBV) może zmniejszyć ryzyko zachorowania na wiele nowotworów złośliwych, bo chodzi nie tylko o raka szyjki macicy.

Szczepienie przeciw HPV jest najskuteczniejsze, jeśli nastąpi przed potencjalnym narażeniem na zakażenie, do którego dochodzi głównie drogą kontaktów seksualnych. Dlatego powszechne programy szczepień przeciw HPV najczęściej obejmują dziewczynki i chłopców w wieku 12-13 lat.

W Polsce w powszechnym programie szczepień przeciw HPV bezpłatnie dostępne są dwie szczepionki dla osób w tym wieku, więc warto skorzystać z takiej opcji, by uchronić swoje dzieci w przyszłości przed potencjalnym rozwojem wielu nowotworów.