Efekt Barnuma, inaczej: efekt Forera, efekt horoskopowy, odnosi się do zjawiska, w którym ludzie uważają ogólnikowe, nieprecyzyjne opisy swojej osobowości, zawarte np. w horoskopie, za trafne i odpowiadające ich osobie. Termin ten pochodzi od nazwiska amerykańskiego showmana P. T. Barnuma, który słynął z używania ogólnikowych stwierdzeń, które wydawały się trafne dla każdego, kto je czytał.
Efekt Barnuma jest często wykorzystywany w psychologii, szczególnie w kontekście zjawisk takich jak horoskopy czy testy osobowości, które wydają się trafne dla wielu osób, mimo że są bardzo ogólnikowe. Opisy osobowości mogą być nawet niejednoznaczne, ale gdy są powiązane z cechami społecznie pożądanymi, są trudne do odrzucenia przez osoby poszukujące np. w horoskopach wiedzy na temat siebie.
Eksperyment Forera
Psycholog Bertram Forer w 1948 roku przeprowadził eksperyment z udziałem studentów. Polegał na zadaniu studentom pytania dotyczącego ich osobowości, a następnie przedstawieniu im trafnego opisu osobowości na podstawie testu osobowości. W rzeczywistości opis ten był jednak taki sam dla wszystkich studentów.
Eksperyment ten miał na celu pokazanie, jak ludzie są skłonni do akceptacji trafności ogólnych opisów osobowości, nawet jeśli nie są one spersonalizowane.
W efekcie eksperymentu Forera, który był jeszcze wiele razy powtarzany przez innych badaczy, wskazano na trzy czynniki wpływające na efekt Forera:
- osoba badana jest przekonana, że analiza została przygotowania specjalnie dla niej
- osoba badana wierzy w autorytet analizującego,
- analiza opisuje przede wszystkim pozytywne cechy
Konsekwencje (pozytywne i negatywne) efektu Barnuma
Efekt Barnuma z jednej strony może mieć pozytywne działanie – ludzie mogą czerpać pocieszenie i poczucie zrozumienia z ogólnikowych opisów swojej osobowości, co może zwiększać ich poczucie własnej wartości. Z drugiej strony, poleganie na takich ogólnikowych opisach może prowadzić do błędnego rozumienia siebie i innych, a także do podejmowania decyzji na podstawie nieprecyzyjnych informacji. Dlatego ważne jest, aby być świadomym efektu Barnuma i podejść do ogólnikowych opisów swojej osobowości z umiarem i krytycyzmem.
Kto jest podatny na działanie efektu Barnuma?
Osoby o wyższym poziomie neurotyczności mogą być bardziej podatne na efekt Barnuma, ponieważ mogą być bardziej skłonne do szukania potwierdzenia swojej osobowości w ogólnikowych opisach.