Kleszcze mogą nas zarazić również innymi bardzo groźnymi chorobami, które mogą mieć przebieg od łagodnego po ciężki, prowadząc do trwałych następstw w postaci niedowładów, zaburzeń koncentracji lub depresji, a nawet do śmierci. Obok ukąszenia przez kleszcza, źródłem zakażenia może być także spożycie niepasteryzowanych produktów mlecznych pochodzących od zakażonych zwierząt.
Wirus krąży pomiędzy żywicielami należącymi do kręgowców (głównie są to gryzonie: np. myszy, szczury) i stawonogami, którymi są właśnie kleszcze.
Nie każdy osobnik musi przenosić niebezpieczne wirusy KZM, jednak w niektórych regionach częstość zakażenia kleszczy jest znaczna. Ponieważ kleszcz musi być zarażony, aby przenosił dalej wirusa.
Występowanie w Europie
Choroba występuje tam, gdzie żyją jej nosiciele, czyli właśnie kleszcze i rozpowszechniła się zwłaszcza w Europie Zachodniej i Środkowej, w krajach skandynawskich, na obszarach byłego Związku Radzieckiego oraz w Azji.
Badacze zlokalizowali większość naturalnych ognisk wirusa, ale mogą pojawiać się nowe obszary, na których występuje KZM lub mogą ożywać ogniska przez jakiś czas nieaktywne. KZM stało się też międzynarodowym problemem zdrowia publicznego, ponieważ stale rośnie liczba osób podróżujących także na tereny zagrożone zakażeniem. Ryzyko jest szczególnie wysokie dla wszystkich osób mieszkających lub udających się na tereny endemicznego występowania choroby zwłaszcza tych, które lubią spędzać czas na łonie natury.
I w rezultacie co roku tysiące chorych z KZM trafiają do szpitali
W niektórych państwach Europy nie zarejestrowano przypadków KZM. Wśród nich są: Wielka Brytania, Irlandia, Islandia, Belgia, Holandia, Luksemburg, Hiszpania i Portugalia.
Natomiast wirus KZM jest rzadko spotykany jedynie w Bułgarii, Grecji, Włoszech, Norwegii, Rumuni i Japonii, gdzie jak do tej pory odnotowano tylko sporadyczne przypadki występowania zakażenia. Ryzyko zachorowania na kleszczowe zapalenie mózgu zależy głównie od stylu życia i aktywności, a nie od wieku. Zachorowania notuje się we wszystkich grupach wiekowych: zarówno u dzieci i młodzieży, u osób dorosłych, a także u osób starszych. Kleszczowe zapalenie mózgu i borelioza to choroby najczęściej przenoszone przez kleszcze na człowieka w Polsce i Europie Środkowej.
Ryzyko zakażenia
Ryzyko zakażenia może pojawiać się już w lutym i trwać nieprzerwanie do końca listopada. Pacjenci zgłaszają objawy ogólne, podobne do grypy lub przeziębienia. U około 2/3 zakażonych objawy ulegają samoistnemu wycofaniu. U pozostałych, po trwającym od 1 do 20 dni okresie utajenia, następuje druga faza choroby, gdy wirus przedostaje się z krwi do mózgu i dochodzi do zakażenia tkanki mózgowej. Ponownie wzrasta temperatura (na ogół powyżej 39°C) i pojawiają się typowe objawy: narastające bóle głowy, sztywność karku, zaburzenia świadomości, stan majaczeniowy (dramatyczne, postępujące zaburzenia psychiczne z zaburzeniami świadomości), porażenia nerwów czaszkowych, zaburzenia koordynacji, porażenia kończyn górnych i dolnych. Może wystąpić nawet porażenie mięśni oddechowych. Pacjenci mogą mieć tylko jedną o opisywanych powyżej faz choroby.
Czas hospitalizacji trwa od kilku dni do kilku miesięcy. Blisko co drugi pacjent opuszcza szpital z trwałymi następstwami wymagającymi wieloletniego leczenia oraz rehabilitacji.
Szczepienia i statystyki
Dokładne oszacowanie ryzyka infekcji oraz wynikających z niego wskaźników chorobowości jest bardzo trudne, ponieważ ukąszenia kleszczy są często niezauważane. Na obszarach endemicznego występowania KZM przenoszenie wirusa można oszacować na jeden przypadek na około 3-200 ukąszeń kleszczy, co zależy od częstości występowania patogenu u pajęczaków. Na różnych obszarach endemicznego występowania KZM ryzyko zakażenia człowieka po pojedynczym ukąszeniu przez kleszcza waha się od 1:200 do 1:1000.
Niestety lekarze nie znają skutecznych metod leczenia ciężkich chorób odkleszczowych. Dlatego tak ważna jest profilaktyka przeciw KZM, a więc przede wszystkim szczepienia.
Kampania w Austrii
Przed wprowadzeniem narodowej kampanii szczepień w 1981 roku notowano w Austrii około 600 przypadków KZM rocznie. W wyniku kampanii promującej szczepienia liczba zachorowań została w istotny sposób obniżona do poziomu około 50 do 60 przypadków rocznie. Najrzadziej zapadają na KZM dzieci do 3 roku życia. Najwyższą zachorowalność dzieci odnotowano w regionie Chabarowska w Rosji, gdzie 26 proc. przypadków KZM dotyczyło dzieci w wieku do 14 lat. W Słowenii dzieci stanowiły 23,5 proc. wszystkich potwierdzonych przypadków KZM odnotowanych w latach 1959 - 2000.
Zaś w Austrii w grupie dzieci w wieku 7-14 lat notowano najwyższą roczną zachorowalność na KZM (19 proc. wszystkich przypadków). Obecnie ze względu na austriacki program szczepień ochronnych, zwłaszcza kampanię dotyczącą szczepień w szkołach, dzieci w wieku od 7 do 14 lat znajdują się w najlepiej chronionej grupie wiekowej.
W Austrii większość przypadków KZM jest obecnie opisywana w grupach seniorów.
Dawniej chorobowość w grupie austriackich pracowników leśnych była znacznie wyższa niż w populacji ogólnej. Od momentu wprowadzenia kampanii regularnych szczepień przez organizacje zaangażowane w zwalczanie przypadków KZM chorobowość w najbardziej narażonych grupach znacznie się zmniejszyła.
Profilaktyka w Europie
Ponieważ lekarze nie potrafią leczyć chorób wirusowych wywoływanych przez kleszcze lepiej się przed nimi skutecznie zabezpieczyć. Dlatego tak ważna jest profilaktyka. Metody są dwie: szczelne ubranie przy wycieczkach na łono natury oraz szczepienia.
Jak to się rozpowszechniło w Europie? Otóż w Niemczech szczepi się 26 proc. osób, w Szwajcarii 17 proc., Czechach 17 proc., Austrii 87 proc., Szwecji 11 proc., Estonii 18 proc., Litwie 9 proc., Łotwie 9 proc., a w Polsce około 1 proc.
By zapewnić długotrwałą ochronę przed kleszczowym zapaleniem mózgu, po przyjęciu szczepienia podstawowego niezbędne są także pojedyncze szczepienia przypominające podawane w odstępach kilkuletnich w zależności od wieku pacjenta i lokalnych zaleceń. O terminach ich podania decyduje lekarz. Przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu można zaszczepić się w wielu punktach szczepień na terenie całego kraju. Można także poprosić swojego lekarza o wydanie recepty i na jej podstawie kupić szczepionkę w aptece.
Sezonowa aktywność kleszczy
W wielu krajach obserwuje się dwa szczyty sezonowej aktywności kleszczy, tj. wiosną i jesienią. Częstość występowania przypadków klinicznych KZM jest opóźniona o 4 tygodnie w stosunku do okresu sezonowej aktywności kleszczy. W niektórych państwach łącznie z Polską, Niemcami (Badenia Wirtembergia), Szwecją, Czechami i ostatnio Austrią, zaobserwowano tylko jeden szczyt zachorowalności na KZM występujący od lipca do sierpnia.
Iwona Widzyńska-Gołacka
