Rak jajnika w 70 proc. przypadków rozpoznawany w 3. lub 4. stadium rozwoju

8 maja obchodzony jest Światowy Dzień Świadomości Raka Jajnika. Nowotwór ten nazywany jest „cichym zabójcą”, ponieważ długo nie powoduje żadnych objawów. W 70 proc. przypadków jest wykrywany w 3. lub 4. stopniu zaawansowania, kiedy w jamie brzusznej są już liczne przerzuty.

- Z małego ogniska pierwotnego, czyli guzka wielkości kilku-, kilkunastu milimetrów, nowotwór potrafi, złuszczając się, dawać wysiew w obrębie jamy brzusznej, wszczepiać się w otrzewną, w okolice wątroby, żołądka, śledziony. Zaawansowany, rozsiany rak jajnika to najczęściej tysiące guzków, guzów, rozsianych w całej jamie brzusznej – wyjaśnia prof. Włodzimierz Sawicki, prezes-elekt Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej.

Rak jajnika co roku w Polsce wykrywany jest u ok. 3 700 kobiet. Prawie 70 proc. z nich umiera w ciągu 5 lat, na ogół z powodu znacznego już zaawansowania choroby. Wczesna diagnostyka jest mocno ograniczona, nie ma wciąż badań przesiewowych tego nowotworu, takich jak w przypadku raka piersi (wykrywanego przy użyciu regularnie wykonywanej mammografii).

Na rozwój tego nowotworu mogą wskazywać dolegliwości przewodu pokarmowego, takie jak wzdęcia, uczucie pełności, pobolewania brzucha, zaparcia. Są one jednak niespecyficzne dla tej choroby i rzadko kojarzone z rakiem jajnika.

- Najczęściej są one początkowo niezauważane, lekceważone, albo kobiety szukają pomocy u internisty lub gastrologa. Staramy się jednak uczulić lekarzy, by kierowali pacjentki na konsultację do ginekologa, jeśli tego typu dolegliwości się przedłużają – zaznacza prof. Włodzimierz Sawicki, który jest kierownikiem Katedry i Kliniki Położnictwa, Chorób Kobiecych i Ginekologii Onkologicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

Badania. Jak wykryć raka jajnika?

Dr hab. Radosław Mądry, przewodniczący Grupy ds. Raka Jajnika i Polskiej Grupy Onkologii Ginekologicznej, uważa, że kobiety powinny raz w roku odwiedzać ginekologa. Jednak przyznaje, że badanie ginekologiczne nie zawsze pozwala wykryć raka jajnika we wczesnej postaci. Nie zawsze nawet jest on wykrywany podczas badania USG przezpochwowego.

- Jeśli zmiana w przydatkach jest niepokojąca, wykonujemy test ROMA, czyli badanie markerów CA-125 i HE4. Odpowiedni algorytm pokazuje, jakie jest ryzyko, że może to być zmiana nowotworowa. Jeśli jest ono wysokie, pacjentka powinna być skierowana do ośrodka onkologicznego – przekonuje specjalista kierujący Oddziałem Ginekologii Onkologicznej w Szpitalu Przemienia Pańskiego w Poznaniu.

Ryzyko raka jajnika zwiększa mutacja w genach BRCA1 i BRCA2, warto zatem wykonać wykrywające je badanie genetyczne (zalecane szczególnie kobietom, której najbliżsi krewni chorowali na raka jajnika lub raka piersi). - U tych pań jest też możliwe profilaktyczne usunięcie jajników z jajowodami, po zakończeniu okresu prokreacyjnego. Przybywa kobiet, które decydują się na taki zabieg – dodaje prof. Sawicki.

Specjalista przyznaje jednak, że 70 proc. nowotworów jajnika rozwija się u kobiet, które nie są nosicielkami w genach BRCA1/2. - Jeśli nie zostanie on rozpoznany przypadkowo, np. w trakcie operacji przeprowadzonej z innego powodu, stanie się to dopiero w stanie zaawansowanym – zaznacza prof. Sawicki.

Sposób leczenia zależy od zaawansowania choroby. Jeśli to możliwe, zwykle najpierw wykonuje się operację chirurgiczną. Gdy guz jest nieoperacyjny, w niektórych przypadkach przeprowadza się tzw. chemioterapię neoadiuwantową.

- Większość pacjentek bardzo dobrze odpowiada na chemioterapię pochodnymi platyny, pojawia się remisja choroby. W 80-85 proc. przypadków po pewnym czasie dochodzi jednak do nawrotu choroby. Dalsze leczenie polega na podawaniu kolejnych cykli chemioterapii, po których następują okresy remisji, niestety coraz krótsze – wyjaśnia dr hab. Anita Chudecka-Głaz, kierująca Kliniką Ginekologii Operacyjnej i Onkologii Ginekologicznej Dorosłych i Dziewcząt Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie.

Przełomem w leczeniu zaawansowanego raka jajnika stały się inhibitory PARP. Należą do nich olaparyb i niraparyb, preparaty zalecane przez Europejskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej (ESMO), jak i Amerykańskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej (ASCO).

Od kilku lat w ramach programu leczenia zaawansowanego raka jajnika polskie pacjentki mają możliwość stosowania jednego z inhibitorów PARP (olaparybu) w drugiej i kolejnych liniach leczenia. Warunkiem jest to, żeby to był rak surowiczy, nisko zróżnicowany, a pacjentka uzyskała odpowiedź na chemioterapię analogami platyny i ma potwierdzoną mutację w genach BRCA1/2.

Od maja 2021 jest też możliwość stosowania olaparybu u pacjentek z nowo rozpoznanym rakiem jajnika, jeśli odpowiedziały na chemioterapię pochodnymi platyny i mają mutacje w genach BRCA 1/2.

- Cieszymy się z tych decyzji refundacyjnych, jednak mutacje w genach BRCA1, BRCA2 ma tylko ok. 15-24 proc. pacjentek. Ponad 80 proc. nie ma więc obecnie możliwości zastosowania inhibitorów PARP. Dla nich również byłaby możliwość leczenia: niraparyb można stosować w pierwszej i drugiej linii u pacjentek, niezależnie od statusu mutacji w genach BRCA1, BRCA2. W badaniach klinicznych potwierdzono, że wydłuża on czas do nawrotu choroby. Mamy nadzieję, że stanie się on również wkrótce refundowany w Polsce – dodaje prof. Sawicki.

Zdaniem prof. Mariusza Bidzińskiego, kierownika Kliniki Ginekologii Onkologicznej Narodowego Instytutu Onkologii, wyniki leczenia raka jajnika w Polsce może poprawić utworzenie sieci ośrodków kompleksowej diagnostyki i leczenia raka jajnika (Ovarian Cancer Units).

- W krajach, gdzie system opieki nad pacjentkami jest dobrze zorganizowany, nawet 70-75 proc. chorych na raka jajnika ma szansę na 5-letnie przeżycia. W Polsce jest to zaledwie ok. 30 proc. – zaznacza prof. Mariusz Bidziński, pełniący również funkcję konsultanta krajowego w dziedzinie ginekologii onkologicznej.