Dziecko trafia do okulisty zaraz po urodzeniu, gdy pediatra stwierdzi nieprawidłowości w budowie oczu, zawsze jeśli maluch jest wcześniakiem, a także gdy matka przeszła poważną chorobę w okresie ciąży albo przebył ją sam noworodek.
Kontakt wzrokowy z mamą maluch nawiązuje pomiędzy 6 a 8 tygodniem życia. Wtedy zaczyna odpowiadać świadomym uśmiechem na uśmiech. Do tej pory uśmiechał się bezwiednie. Jeśli w dziewiątym tygodniu tego nie robi, warto zgłosić się do okulisty. Jednym z pierwszych sygnałów świadczących o problemach z widzeniem jest brak reakcji na twarz mamy z odległości około 20 cm. Inny niepokojący sygnał to brak zainteresowania swoimi rączkami i nóżkami, a także zabawkami.
W trzecim miesiącu życia oczy powinny być już ustawione równolegle, jeśli wciąż uciekają na boki, lepiej pokazać dziecko okuliście. Warto go też odwiedzić, jeśli w rodzinie występują poważne wady wzroku. W tym przypadku, jeśli nic Cię nie niepokoi w reakcjach dziecka, można to zrobić kiedy skończy rok. Powszechne wśród dorosłych wady wzroku, czyli krótkowzroczność, nadwzroczność czy astygmatyzm często ujawniają się już w dzieciństwie. Powstają na skutek nieprawidłowości w budowie gałek ocznych, często uwarunkowanych genetycznie. Gdy któreś z rodziców czy dziadków ma wadę wzroku, dziecko może ją odziedziczyć. Ryzyko rośnie, jeśli oboje rodzice są na przykład krótkowidzami. Ale wadę wzroku może mieć też malec bez genetycznych obciążeń.
WADY WZROKU U DZIECI
Retinopatia wcześniacza
Dochodzi do niej gdy tlen podawany wcześniakowi w inkubatorze uszkodzi niedojrzałe naczynia siatkówki i hamuje jej prawidłowe unaczynienie. Po wyjęciu dziecka z inkubatora dochodzi do niedotlenienia i rozrostu nieprawidłowych naczyń i błon włóknistych we wnętrzu oka. W zaawansowanych stadiach choroby dochodzi do krwotoków, odwarstwienia siatkówki i całkowitej utraty wzroku. Taki dramatyczny przebieg obserwuje się tylko u 15 proc. noworodków z retinopatią. U innych dochodzi do samoistnego wycofywania się wczesnych zmian patologicznych i prawidłowego unaczynienia siatkówki. Okuliści uważają jednak, że każde dziecko, u którego stwierdzono początki retinopatii wcześniaczej, powinno być bardzo dokładnie badane nawet w późniejszym okresie rozwoju - bo te dzieci narażone są bardziej od innych na zaćmę, jaskrę czy wady wzroku ujawniające się po latach.
Każde dziecko zagrożone retinopatią musi być badane przez okulistę w czwartym, ósmym i 12. tygodniu życia, a potem w 12. miesiącu. Lekarz powinien dysponować odpowiednim sprzętem i doświadczeniem w badaniu maleńkich dzieci. Tylko badanie wziernikiem stereoskopowym daje okuliście szansę na dostrzeżenie w małym oku dziecka zmian chorobowych.
Zez
Może się sporadycznie zdarzać w pierwszych miesiącach życia. Ale gdy oczy są na stałe ustawione na zewnątrz lub do siebie, albo też rozbiegają się w różnych kierunkach trzeba iść do okulisty. Sygnałem do takiej wizyty jest zezowanie od czasu do czasu u półrocznego i starszego dziecka. Zezowanie jest zwykle skutkiem niejednakowego rozwoju mięśni oczu. Im wcześniej usunie się przyczynę zeza, tym szybciej dziecko zacznie prawidłowo widzieć. Leczenie zeza trzeba rozpocząć jak najwcześniej, gdyż zaburza on rozwój widzenia obuocznego i trójwymiarowego.
Zwykle okulista przepisuje szkła korekcyjne. Czasami zaleca też zasłanianie oka widzącego lepiej, żeby to słabsze i zmusić do intensywniejszej pracy. Niekiedy stosuje się także ćwiczenia wzmacniające mięśnie oczu, np. wodzenie wzrokiem za palcem. Jeżeli jednak okulary i ćwiczenia nie pomagają, może być konieczna operacja.
Krótkowzroczność
Dziecko gorzej widzi z daleka. Gdy wada jest niewielka, okulista zazwyczaj nie zaleca okularów. Trzeba jednak systematycznie kontrolować wzrok. Najczęściej pogorszenie następuje, gdy malec zaczyna chodzić do szkoły. Jeśli skarży się, że nie widzi dobrze z tablicy, to sygnał, że potrzebne są okulary. Najpierw wystarczy zakładać je do patrzenia na odległość, ale gdy wada się powiększy, będą konieczne na stałe. Żeby wada nie postępowała, trzeba uważać, żeby dziecko nie przeciążało oczu. Dobrze, żeby podczas odrabiania lekcji oderwało na chwilę wzrok od zeszytu, nie spędzało zbyt wiele czasu przed komputerem czy telewizorem. Należy też dbać o prawidłowe oświetlenie w mieszkaniu.
Nadwzroczność
Maluch źle widzi z bliska. Wadę koryguje się przez dobór odpowiednich okularów. Jeżeli nie przekracza 2-3 dioptrii, jest szansa, że dziecko z niej wyrośnie około dziesiątego roku życia. Jest to wtedy nadwzroczność dziecięca spowodowana tym, że oczy nie nadążają za rozwojem całego organizmu.
Astygmatyzm
To inaczej nieostre widzenie. Zwykle towarzyszy nadwzroczności lub krótkowzroczności. Wadę wyrównuje się specjalnymi szkłami cylindrycznymi, które dodaje się do szkieł korygujących inne wady. Astygmatyzm powstaje, gdy zewnętrzna warstwa gałki ocznej (rogówka) nie jest dokładnie kulista. Objawy astygmatyzmu u dziecka są takie jak przy innych wadach wzroku.
Jak pomóc dziecku niedowidzącemu?
Przy osłabionym widzeniu bodźce dostarczane przez otoczenie mogą być niewystarczające. Dobrze jest wtedy zwiększyć kontrast, zmniejszyć odległość, dodać dodatkowe oświetlenie, wprowadzić elementy świecące. Staraj się jak najwcześniej zachęcać dziecko do patrzenia.
Jednym z pierwszych sygnałów świadczących o problemach z widzeniem jest brak reakcji na twarz mamy z odległości ok. 20 cm. Aby sprawdzić, czy Twoje dziecko nie ma takich problemów i odpowiednio reaguje na bodźce wzrokowe:
- oświetl twarz dodatkowym światłem, np. latarki,
- przesuń twarz, mówiąc w tym czasie do dziecka,
- dotykaj swojej twarzy jego rączką,
- pomaluj się na kolorowo.
Kiedy dziecko nie interesuje się swoimi rączkami i nóżkami:
- załóż na dłonie i stopy kolorowe skarpetki, rękawiczki,
- podnoś ręce i nogi dziecka tak, aby mogło je zobaczyć,
- przyczep do dłoni i stóp małe dzwoneczki,
- dotykaj dłoni i stóp podczas pokazywania ich maluchowi.
Gdy dziecko nie wykazuje zainteresowania zabawkami:
- pokazuj mu zabawki jaskrawe, kontrastujące z otoczeniem,
- pomóż dziecku skierować wzrok w stronę zabawki przy pomocy dźwięku,
- pokazuj przedmioty świecące w ciemnym pomieszczeniu obiekty (gumowe zabawki podświetlane latarką, zabawki z tworzywa odblaskowego, zabawki świecące w lampie ftuorescencyjnej).
Podczas wszystkich zabaw uważnie obserwuj reakcje wzrokowe dziecka. Czasem może to być odwrócenie głowy, uśmiech, uspokojenie, pobudzenie. Najważniejsze jest to, żeby dziecko zrozumiało, że może patrzeć, że przesuwając oczy lub odwracając głowę może zobaczyć to, co pojawia się przed nim, z boku, wyżej, niżej. Dzieci, zależnie od stopnia uszkodzenia wzroku, mogą widzieć światło, odblaski, kontrastowe obiekty, duże obiekty. Mogą widzieć cały przedmiot lub tylko jego fragment. Nie wiedząc, że tyle widzą, często nie wiedzą, że mogą cokolwiek zobaczyć. Olbrzymia rola rodziców, to zainteresowanie dziecka patrzeniem, pokazanie, że we wszystkim co robimy może uczestniczyć wzrok. Jest to wstęp do dalszych ćwiczeń prowadzących do usprawniania widzenia.
Zgłoś się na badanie wzroku, jeżeli dziecko, które ma ponad rok:
- mruży często oczy,
- przybliża do twarzy zabawki,
- za bardzo pochyla się nad książeczką,
- podchodzi blisko do telewizora,
- często trze oczy,
- przechyla głowę, gdy na coś patrzy,
- nie dostrzega przedmiotów,
- przygląda się osobom, nie poznaje bliskich,
- nie potrafi określić odległości do przedmiotu,
- skarży się na bóle głowy i oczu.
